Judith Hitchman, Voorzitster van Urgenci, het internationaal netwerk voor door de gemeenschap gesteunde landbouw

• Agro-ecologie heeft een globale aanpak nodig
• Agro-ecologie is een cruciaal onderdeel van voedselsoevereiniteit
• Agro-ecologie op de agenda zetten bij internationale instellingen

AGRO-ECOLOGIE HEEFT EEN GLOBALE AANPAK NODIG

“Agro-ecologie kan de wereld voeden”, zo concludeerde Olivier De Schutter, voormalige speciale rapporteur van de VN voor het recht op voedsel, in zijn verslag van 2011 gericht aan de secretaris-generaal van de VN. We kunnen dus eigenlijk stellen dat boeren-agroecologie inderdaad de wereld kan voeden, op voorwaarde dat er rekening wordt gehouden met alle facetten van de transitie naar een nieuw voedselsysteem (van de boer tot het bord), zonder de sociale dimensie van deze aanpak uit het oog te verliezen. Maar hoewel er vaak nadruk wordt gelegd op de landbouwpraktijk, schenkt men maar weinig aandacht aan het distributievraagstuk en de relatie tussen producenten en consumenten, net als het cruciale verband tussen agro-ecologie en het beperken van de klimaatverandering.

Deze omissie wordt nog versterkt door de recente erkenning die de term “agro-ecologie” kreeg van verschillende instellingen. Zo gebruikte het Franse parlement de term in zijn landbouwbeleid, dat op 13 oktober 2014 werd aangenomen. Het begrip wordt hier echter in zeer enge betekenis gebruikt, en betreft enkel agronomie. “[De agroecologische] systemen bevorderen de autonomie van landbouwbedrijven en verbeteren hun competitiviteit, terwijl ze de economische rentabiliteit behouden of doen groeien. Ze zorgen voor meer toegevoegde waarde in de productie en minder verbruik van energie, water, meststoffen, gewasbeschermingsmiddelen en diergeneesmiddelen, met name van antibiotica. Ze steunen op biologische interacties, het gebruik van ecosystemische diensten en het potentieel dat voortkomt uit natuurlijke hulpbronnen, en dan vooral de lucht, biodiversiteit, fotosynthese en de bodem door de hernieuwingscapaciteit zowel op kwalitatief als op kwantitatief te behouden. Ze dragen bij tot de matiging van en aanpassing aan de gevolgen van klimaatverandering [1].”

Desondanks impliceert de term “agro-ecologie”, die voor het eerst werd gebruikt in de jaren 1920 - 1930 door de pioniers van de biologische landbouw, een sociale beweging. Sommigen voegen daar zelfs een spirituele dimensie aan toe. Om, onder andere, Pierre Rabhi van de vereniging Terre et Humanisme te citeren : “Agro-ecologie is veel meer dan enkel een agronomisch alternatief. Het houdt verband met een diepere dimensie van respect voor het leven, en houdt de mens opnieuw verantwoordelijk tegenover het Levende. Het beschouwt respect voor de grond die ons voedt en de voedselsoevereiniteit van volkeren op hun eigen grondgebied als de fundamentele basis voor elke evenwichtige en duurzame samenleving. Het betreft een globale aanpak, die betrekking heeft op alle facetten van de maatschappelijke organisatie : landbouw, onderwijs, gezondheidszorg, economie, toewijzing van grond ...” [2]. Hier zien we zowel een spirituele als een sociale dimensie. We zijn dus ver verwijderd van de huidige definitie van de Franse overheid, voor wie het gaat om “het ontwikkelen van productiesystemen die steunen op de mogelijkheden die ecosystemen ons bieden. [3]”

Terug naar de bovenkant van de pagina

AGRO-ECOLOGIE IS EEN CRUCIAAL ONDERDEEL VAN VOEDSELSOEVEREINITEIT

In tegenstelling tot deze zuiver agronomische visie heeft het Internationaal Forum een andere visie ontwikkeld, waarbinnen voedselsoevereiniteit. Het Internationaal Forum vond plaats in februari 2015 in Nyeleni (Mali) op initiatief van de werkgroep over agro-ecologie van het International Planning Committee for Food Sovereignty (IPC) [4]. In deze culturele, territoriale en sociale benadering vormt agro-ecologie een cruciaal onderdeel van voedselsoevereiniteit. Zoals aangegeven in de slotverklaring van het forum : “Grondgebieden vormen een fundamentele pijler van agro-ecologie”. Volkeren en gemeenschappen hebben het recht om hun spirituele en materiële relaties met hun land te onderhouden ; om hun gebruikelijke maatschappelijke structuren te verdedigen, ontwikkelen, controleren en herop te bouwen ; om, zowel vanuit een politiek als maatschappelijk standpunt, hun land en grondgebied, inclusief hun visgronden, te beheren. Dit impliceert een volledige erkenning van hun wetten, tradities, gebruiken, grondstelsels en instellingen, en veronderstelt tevens de erkenning van de zelfbeschikking en onafhankelijkheid van volkeren [5].” Deze verklaring strookt volledig met de Verklaring inzake voedselsoevereiniteit, die eveneens werd aangenomen door de sociale bewegingen aanwezig in Nyéléni in 2007 [6], en vult die laatstgenoemde aan. Het is deze conventie over de definitie van agro-ecologie, sterk verbonden met voedselsoevereiniteit, die het dichtst in de buurt komt van de praktijk en de opvattingen van actoren die zich momenteel inzetten in lokale en op solidariteit gebaseerde partnerschappen tussen producenten en consumenten, op wereldschaal. Het komt tevens overeen met de visie op agro-ecologie waar de Europese beweging Agriculture Soutenue par les Citoyens (ASC) naar verwijst in de verklaring aangenomen door de beweging in 2016 [7]. Deze beschrijving van een visie van lokale en op solidariteit gebaseerde partnerschappen voor agro-ecologie verenigt eveneens tal van initiatieven in 12 landen aan weerszijden van de Middellandse Zee [8].

Terug naar de bovenkant van de pagina

AGRO-ECOLOGIE OP DE AGENDA ZETTEN BIJ INTERNATIONALE INSTELLINGEN

Het is essentieel om twee factoren te onderscheiden. Enerzijds zijn er de kracht en de strategieën van het gezamenlijke lobbywerk van de sociale bewegingen (Via Campesina, inheemse volkeren, vissers, veehouders, consumenten, vrouwen en armen in de stad) verenigd in de werkgroep van het IPC over agro-ecologie, met het oog op de uitwerking van strategieën en aan beleidsbeïnvloeding te doen bij de FAO en CFS [9]. Anderzijds is er de tegenmacht afkomstig van bedrijfsbelangen die de transitie steeds meer tegenwerken door technische oplossingen aan te dragen voor klimaat- en landbouwproblemen.

Het is grotendeels dankzij het innovatieve werk van Olivier De Schutter en de gebundelde krachten van sociale bewegingen, met name het Internationaal Forum inzake Agro-ecologie van 2015 en het Internationaal Forum inzake Voedselsoevereiniteit van 2007, allebei gehouden in Nyéléni, dat de FAO zich geleidelijk aan echt is gaan openstellen voor agro-ecologie. Tegelijkertijd blijft er binnen de FAO een parallelle opening bestaan voor de spitstechnologieën waar we ons als sociale bewegingen tegen verzetten, steunend op onze eigen benadering van technologie in het kader van de Commons (aanpak van Farm Hack). De FAO heeft twee colloquia over agro-ecologie georganiseerd. Het tweede, dat plaatsvond in april 2018, gaf uitgebreid en op doeltreffende wijze het woord aan sociale bewegingen. Er wordt nu hard gewerkt in de regionale groepen van de FAO, dankzij de geleverde inspanningen van het IPC en de conferenties van Nyéléni. En hoewel sommige staten fel tegen hen gekant zijn en andere ze hebben aanvaard, laten de sociale bewegingen zich luid en duidelijk horen !

Boeren-agroecologie als sociale beweging, in combinatie met de schat aan kennis die we van onze voorouders hebben geërfd, is de enige echte oplossing om de klimaatverandering en de technologische invloed van bedrijven te bestrijden. Het gaat om een veelheid van complexe zaken : zaaigoed moet lokaal en in handen van kleine boeren blijven, die de vrijheid moeten hebben om lokale zaadrassen die zijn aangepast aan de plaatselijke klimaatverandering te selecteren, kweken en bewaren. Dat betekent ook dat we resoluut tegen technieken zoals CRISPR [10] en de patentering van genen zijn. Mulchen en traditionele methoden helpen om de verdamping van vocht tegen te gaan en gewassen te beschermen bij minder regen. No-till en andere low-impactmethoden helpen de bodem te beschermen. Ondersteunende gewassen helpen te beschermen tegen ziektes. Bovendien helpen traditionele mestverzameling, bodembedekkers en compostering om een rijke, vruchtbare grond te behouden. Al deze technieken maken het mogelijk om goedkope oplossingen te bieden en afhankelijkheid van de productiemiddelen van grote bedrijven te vermijden. De voedingswaarde, die samenhangt met het microbioom van vruchtbaardere grond, ligt hoger en voorkomt dat men zijn toevlucht moet nemen tot “versterkt” voedsel.

De consumptie van vers geproduceerde agro-ecologische voedingsmiddelen, die niet verwerkt worden en geteeld zijn zonder chemische inputs, vormt een belangrijke factor in de strijd tegen niet-overdraagbare ziekten (NCDs). Dit wordt doorgaans niet beschouwd als iets dat gerelateerd is aan klimaatverandering, maar er bestaat wel degelijk een sterk verband tussen het klimaatrisico en de manier waarop grote ondernemingen inzetten op industriële en verwerkte voedingsmiddelen, waarvan de ecologische voetafdruk aanzienlijk bijdraagt aan de klimaatverandering. “Boeren-agroecologie koelt de aarde af” is dus geen holle slogan. Hij is gebaseerd op de waarheid : lokale, kleinschalige en agro-ecologische voedselsystemen – waarin voedsel wordt geteeld zonder schadelijke chemische inputs, lokaal wordt verbruikt (inclusief in de instellingen die collectieve aanbestedingen aanvaarden waardoor kleine boer.inn.en aan school- en ziekenhuiskantines kunnen leveren) in een economisch systeem gebaseerd op coöperaties en de solidaire economie – bieden de kans om echt een verschil maken. Het is een slogan waar de FAO en de Europese Unie steeds meer rekening mee beginnen te houden. De sociale bewegingen hebben nog veel werk om te voorkomen dat Boeren-agroecologie door bedrijven wordt gekaapt, en om hun strijd tegen klimaatverandering voort te zetten. We blijven echter verenigd in onze overtuiging : het is de enige manier om onze planeet te behouden voor toekomstige generaties.

Terug naar de bovenkant van de pagina

[A] Miguel A. Altieri, Agroecology : The Science of Sustainable Agriculture, 2e éd., Boulder, Colorado, Westview Press, 1995 ; S. Gliessman, Agroecology : the ecology of sustainable food systems, Boca Raton, Florida, CRC Press, 2007, geciteerd door Olivier De Schutter, Speciale Rapporteur voor de Verenigde Naties voor het Recht op Voedsel, in zijn rapport : « Agroécologie et droit à l’alimentation » voorgesteld op 8 maart 2011 voor de VN-mensenrechtenraad in Genève, gepubliceerd op 20 december 2010, p.7. Geconsulteerd op 26/09/2018 : http://www.agroecologyinaction.be/IMG/pdf/20110308_a-hrc-16-49_agroecology_fr.pdf

[B] Pierre Jacquemot, Le dictionnaire encyclopédique du développement durable. Paris, Editions Sciences Humaines 2017, onder agroëcologie

Terug naar de bovenkant van de pagina