« Ze wilden ons begraven, maar ze wisten niet dat we zaden waren. » [1]

De laatste jaren zijn we getuige geweest van een toename van autoritaire regimes en een afname van democratische, waardoor de mogelijkheden voor actievoering en de ruimte voor het maatschappelijk middenveld worden ingeperkt [2]. Als gevolg hiervan krijgen mensenrechtenactivisten steeds vaker te maken met represailles als ze opkomen voor hun grondrechten. Alle internationale organisaties wijzen dan ook op een mondiale trend die we al jaren zien : verdedigers voor het recht op land en milieu - die we hier "verdedigers voor het recht op voedsel" zullen noemen - worden wereldwijd het meest aangevallen en gecriminaliseerd.

Bijschrift : Eén op de twee landen ervaart een democratisch verval, wat zich uit in oneerlijke verkiezingen en aanvallen op de vrijheid van meningsuiting en vereniging. In 2022 was het aantal landen met een nettodaling voor het zesde achtereenvolgende jaar groter dan het aantal landen met een nettostijging. [3]

In het eerste deel van Beet the System ! willen we deze wereldwijde trend analyseren om deze te begrijpen en uiteindelijk bij te dragen aan de bescherming en verdediging van degenen die vechten voor de rechten van allen. De wereldwijde cijfers zijn huiveringwekkend : in 2022 werden 401 mensenrechtenverdedigers gedood in 26 landen vanwege hun vreedzame werk [4]. Dit cijfer blijft echter grotendeels onderschat en vertegenwoordigt slechts het topje van de ijsberg. Vele anderen sterven in anonimiteit voor hun strijd. Bovendien worden naast moordaanslagen, de meest extreme vorm, ook andere criminaliseringsstrategieën gebruikt door staten en economische actoren om de sociale strijd het zwijgen op te leggen.

In 2022 analyseerde Frontline Defenders 1.500 bedreigingen die aan hen gemeld waren, waaronder : arrestaties of opsluiting (19,5%), juridische vervolging (14,2%), fysieke aanvallen (12,8%), doodsbedreigingen (10,9%) en surveillance (9,6%). In hun rapport staat : "In Azië en Amerika waren doodsbedreigingen de meest voorkomende schendingen tegen mensenrechtenverdedigers ; in Afrika gaat het om arrestaties en opsluitingen ; terwijl in Europa en Centraal-Azië en het Midden-Oosten en Noord-Afrika, juridische acties tegen mensenrechtenverdedigers de boventoon voeren". Ons eerste artikel heeft tot doel deze wereldwijde trends te analyseren.
De volgende artikels zullen deze trend illustreren, zowel op landenniveau - zoals in de Filipijnen, Palestina of Colombia - als aan de hand van getuigenissen van mensenrechtenverdedigers voor het recht op voedsel - in de Democratische Republiek Congo, Ivoorkust of Kenia. Al deze situaties zijn verbonden met de strijd die FIAN ondersteunt in het mondiale Zuiden. In het overgrote deel van deze lokale strijden, waarbij gemeenschappen betrokken zijn wiens rechten worden beïnvloed door Belgisch beleid of bedrijven, is criminalisering constant aanwezig en vaak in zeer hoge mate.

Het laatste artikel van het internationale deel zal kijken naar de oplossingen die bestaan of moeten worden gecreëerd, in een poging om een antwoord te geven op de vraag : Wat zijn de mechanismen en middelen om mensenrechtenverdedigers te beschermen en te verdedigen ?

In ons tweede deel kijken we naar de criminalisering van mensenrechtenverdedigers voor het recht op voedsel in Europa en België. Hoewel de situatie minder dramatisch is dan in andere delen van de wereld, wordt de situatie in Europa echt zorgwekkend. Wij geloven dat het nu tijd is om de aandacht te vestigen op deze stille en bijna onzichtbare trend, die de "inkrimping van de ruimte voor het maatschappelijk middenveld" combineert met de "criminalisering van mensenrechtenactivisten en -verdedigers". Of het nu in België, Frankrijk of andere Europese landen is, de criminalisering van burgerprotesten wordt steeds meer genormaliseerd. De repressie door veiligheidstroepen is vaak buiten proportie. Helaas is de rechterlijke macht niet altijd in staat om haar taak uit te voeren of is ze voldoende onafhankelijk.

Alleen al in België hebben de afgelopen 12 maanden een aantal gebeurtenissen ons doen vrezen voor een reële achteruitgang van de democratische garanties die burgers genieten bij de verdediging van hun mensenrechten. Om er maar een paar te noemen : stakingspiketten die door deurwaarders uit elkaar worden geslagen voor winkels van Delhaize ; de toename van preventieve arrestaties van activisten en naaktfouilleren ; rechtszaken tegen klimaat- en voedselsoevereiniteitsactivisten ; procedures om journalisten en activisten de mond te snoeren ; enzovoort. Enkele weken voor het einde van dit nummer, op 5 oktober 2023, demonstreerden we nog in de straten van Brussel tegen het ontwerp van de "anti-casseurswet", die het recht op demonstratie bedreigt, ingediend door de voormalige minister van Justitie, Vincent Van Quickenborne. Gelukkig werd het wetsontwerp ingetrokken na massaal maatschappelijk verzet.

Of het nu in België, Frankrijk, Colombia, de Filipijnen, Ivoorkust of de Democratische Republiek Congo is, er zijn veel aspecten die ons met elkaar verbinden. Mensenrechtenstrijd is bijna altijd een collectieve strijd. Daarmee samenhangend zijn collectieve actie en solidariteit ook vaak de beste bescherming tegen criminalisering. De inzet en het activisme van honderdduizenden mensenrechtenverdedigers hebben het mogelijk gemaakt om mensenrechten in verschillende landen te beschermen of te bevorderen. Het tegenhouden van regeringen en particuliere of politieke pogingen om mensenrechtenverdedigers te stigmatiseren of te criminaliseren moet een integraal onderdeel blijven van onze strijd en acties.

Globaliseer de strijd ! Globaliseer de hoop !

Florence Kroff – Coordinatrice et chargée de plaidoyer chez FIAN Belgique

Dit artikel hoort bij Beet The System ! 2023 "Defend the Defenders : Stop de criminalisering van verdedigers voor het recht op voedsel". Klik hier om andere artikelen te lezen.