Zie deze carte blanche op de echo

Op 30 september zijn de Europese landen het eens geworden over maatregelen om de stijgende gas- en elektriciteitsprijzen af te remmen. Zo hebben de 27 lidstaten mechanismen aangenomen om de superwinsten van de energieproducenten in de wacht te slepen en deze te herverdelen onder de meest kwetsbare eindverbruikers [1].

De situatie in de agrovoedingssector lijkt sterk op die in de energiesector. Het historische karakter van de voedselprijsinflatie wordt alleen geëvenaard door de winsten van de multinationals in de sector. Daarvan maakten de beroemde Grote Vier in de graanhandel (ADM, Bunge, Cargill, Louis Dreyfus), samen ongeveer 10,3 miljard dollar nettowinst in 2021. De winststijging voor Bunge bedroeg 75%, voor ADM 52,5% en voor Louis Dreyfus 82%. De nettowinst van Cargill van 4,93 miljard dollar is de hoogste sinds haar oprichting [2]. Merk op dat het vorige record ook plaatsvond tijdens een crisisperiode, die van de voedselrellen van 2008...

De Grote Vier zijn niet de enigen die van deze crisis profiteren. In 2021 hebben de grote winkelketens prijsverhogingen van ongeveer 30% opgelegd, en de daling van de internationale prijzen voor landbouwgrondstoffen in de afgelopen vijf maanden is niet terug te vinden in de schappen. Integendeel, de stijging van de voedselprijzen neemt sinds november 2021 toe. Sinds februari ligt het boven de 10%. [3]

De wereldwijde voedselcrisis bestond al voor de Russische inval in Oekraïne, maar de oorlog tussen twee van ’s werelds grootste graan- en meststoffenexporterende landen heeft de situatie nog erger gemaakt. In de eerste dagen van de oorlog stegen de - toch al zeer hoge - landbouwprijzen tot historische hoogten. Verstoringen in de levering van bepaalde producten waren een deel van de reden voor de prijsstijging, maar ook financiële speculatie speelde een belangrijke rol. Bij gebrek aan transparantie over de toestand van de graanvoorraden en de landbouwmarkten blijft haar aandeel in de verantwoordelijkheid moeilijk te meten, maar het is wel heel reëel. [4]

Multinationals in de agro-industrie boeken deze enorme winststijgingen, niet door innovatie of productiviteitswinst, maar door te profiteren van meevallers. Aan de andere kant van de voedselketen nemen honger en junkfood toe. Het laatste FAO-rapport voorspelt een toename van 7,6 tot 13,1 miljoen extra ondervoede mensen, alleen al door de oorlog in Oekraïne. [5] En dat terwijl in 2021 tussen de 702 en 828 miljoen mensen door honger zijn getroffen. In België maakten in 2021 volgens de Federatie van Sociale Diensten (FDSS) 600.000 mensen gebruik van voedselhulp, een cijfer dat sinds 1995 gestaag stijgt. Ondervoeding is verantwoordelijk voor 11% van de sterfgevallen in ons land en draagt in belangrijke mate bij tot chronische ziekten. De kosten voor de gezondheidszorg worden geschat op 4,5 miljard euro per jaar [6], of ongeveer 15% van de voedseluitgaven, wat neerkomt op 27 miljard per jaar !

In deze context is een belasting op superwinsten in de agrovoedingssector politiek legitiem en moreel noodzakelijk. De inkomsten zouden het mogelijk maken in te gaan op de oproepen van de FAO en het Wereldvoedselprogramma om enerzijds de hongersnood aan te pakken en anderzijds de voedselonzekere mensen in Europa te ondersteunen. Deze oplossing is technisch mogelijk aangezien zij reeds in verschillende landen voor energie wordt toegepast (Italië, Griekenland, Verenigd Koninkrijk) en in België op tafel ligt.

Deze maatregel zou een eerste stap zijn om op de noodsituatie te reageren, maar is geen wondermiddel. Net als op energiegebied is het van essentieel belang het marktreguleringsbeleid nieuw leven in te blazen, met name door middel van een strategisch opslagbeleid in elke regio van de wereld, waardoor de beschikbaarheid van het aanbod kan worden gestabiliseerd en prijsstijgingen kunnen worden voorkomen. Tenslotte is een verbod op speculatie met levensmiddelen, wat in de eerste plaats inhoudt dat de transparantie van de markt wordt gewaarborgd, van essentieel belang.

Tenslotte vragen steeds meer organisaties om een sociale zekerheid voor voedsel. Het principe is geïnspireerd op de sociale zekerheid van de gezondheidszorg : een fonds voeden met bijdragen en dit herverdelen onder de hele bevolking. Zo zou elke persoon een cheque van - bijvoorbeeld - 150 euro kunnen krijgen, te besteden aan democratisch overeengekomen voedselproducten, d.w.z. met inachtneming van criteria van sociale rechtvaardigheid en duurzaamheid. Een eerlijk belastingstelsel waarin iedereen naar draagkracht bijdraagt en een belasting op superwinsten zouden de uitvoering van een dergelijk voorstel vergemakkelijken.

Ondertekenaars : Amaury Ghijselings (CNCD-11.11.). 11 en coördinator van de Coalitie tegen de honger), Jonathan Peuch (FIAN België), Christine Mahy (Réseau Wallon de Lutte contre la Pauvreté), Thierry Kesteloot (Oxfam België), Jonas Jaccard (SOS Faim), Albane Aubry (Greenpeace), Laurence Lewalle (GASAP Network), Isabelle Franck (Entraide et Fraternité/Action Vivre Ensemble), Suzy Serneels (Broederlijk Delen), Louise Balfroid (Ceinture Aliment-Terre Liégeoise), François Grenade (Iles de Paix), Sabine Renteux (Mouvement d’Action Paysanne), Laura Deflandre (Autre Terre), Therese-Marie Bouchat (Coopérative Paysans-Artisans), Renaud BOULET (Défi Belgique Afrique), Eléonore Barrelet (Agroecologie In Actie), Pierre Laviolette (5C), Christian Jonet, Jonathan Caillet, Jean-Yves Hansart, Xavier Anciaux, Michel Berhin voor CCREALIM (Collectif des Belts et Réseaux Alimentaires de Wallonie).