Een vijfendertigtal mensen verzamelde die zonnige ochtend op het Blauwhuis in Nazareth, een historisch waardevolle hoeve met ongeveer 5 hectare landbouwgrond. Ondanks een moratorium, wordt deze momenteel door het Gentse OCMW verkocht aan een groot privébedrijf. Uit protest tegen de Gentse uitverkoop van publieke gronden (zie ook de zaak Huts) gingen enkele jonge Gentse activisten afgelopen lente over tot de bezetting van de hoeve. Het OCMW stapte vervolgens naar de rechter om de uitzetting te verkrijgen, maar deze verklaarde zich onbevoegd. De zaak wordt nu verder beslecht voor een andere rechtbank. Ondertussen hopen de krakers - en met hen verschillende maatschappelijke organisaties en boer.inn.en - het Gentse stadsbestuur ervan te overtuigen de verkoop te annuleren. In plaats daarvan zou de stad deze hoeve en landbouwgronden een sociale en ecologische functie kunnen geven en deze inzetten voor duurzame, lokale voedselproductie. Een functie die deze hoeve 800 jaar lang vervulde!

Na de verwelkoming en de mogelijkheid om eens rond te kijken, vertoonde Climaxi de reportage Grond is Macht in één van de stallen. Ideale opener voor een levendig debat over de grond van de zaak, namelijk de grond waarop ons voedsel gekweekt wordt. « Het Gentse stadsbestuur doet alsof we moeten kiezen tussen sociale woningen en grond voor voedsel, maar dat is een valse tegenstelling» steekt Raf Verbeke (De Hongerige Stad) van wal. « In plaats van publieke gronden te verkopen, zouden deze aangeboden kunnen worden aan de centrale bank als tegenwaarde voor een eeuwigdurende renteloze lening waarmee geïnvesteerd kan worden in sociale woningen.  » Zo kunnen publieke landbouwgronden dienen voor lokale, ecologisch verantwoorde voedselproductie, terwijl ze ook langdurig geld opbrengen in plaats van éénmalig, wat daarnaast ook kan via pachtinkomsten.

Wat meteen leidt tot een geanimeerde discussie over de hervorming van de pachtwet. Een interessante denkpiste hierin (waarnaar verwezen werd) vormt de herwaardering van het oude « prijzijstelsel », waarover Hans Vandermaelen (UGent-ILVO) en Koen Dhoore schreven in het laatste nummer van Oikos.

Dat (beginnende) boer.inn.en moeilijk aan grond geraken heeft velerlei oorzaken (vertuining, verpaarding, speculatie, verbossing, …), maar de marktprijzen zijn ook veel te hoog in vergelijking tot wat de grond op een hele boerencarrière kan opbrengen (de gebruikswaarde). « In Frankrijk zijn landbouwgronden een heel pak goedkoper  » weet Maarten Crivits (De Hongerige Stad), « dat valt grotendeels te danken aan maatregelen die de Franse overheid nam tegen grondspeculatie.  » Ongetwijfeld kunnen we in België nog heel wat leren over hoe men de landkwestie in Frankrijk aanpakt. Daar waakt Saferover de prijzen van landbouwgronden, waarbij ook rekening wordt gehouden met sociale en ecologische doelstellingen en het belang van een familiale landbouw. (Wie zich verder wil verdiepen in het Safer-model, raden we dit rapport van ILVOaan.)

Tijs Boelens (Boerenforum) nagelt er meteen nog een ijzersterk punt bovenop. « De coronacrisis en de klimaatveranderingen maken pijnlijk duidelijk hoe kwetsbaar ons voedselsysteem is. Vroeger werd voedsel veel meer naar waarde geschat, maar de internationale vrije markt zorgt ervoor dat we vandaag in een droomwereld leven waarin voedsel bijna niets kost en waarin andere gemeenschappen en volgende generaties niet meetellen. Als die handel instort, merken we pas hoe belangrijk lokale voedselproductie is. »

Historische sociale invulling

« Deze gronden kunnen daarnaast ook sociale functies vervullen » vult Wim Moyaert (Boerenforum) aan. De hele dag zullen aanwezigen sociale invullingen voor de hoeve opperen: van dagactiviteiten voor mensen met een beperking, vakantiekampen voor kansarme kinderen tot alternatieve verblijfsmogelijkheden voor gepensioneerden, zoals in Duitsland in opmars is.

Historisch gezien heeft de hoeve eeuwenlang sociale functies gehad. « Eind 19de eeuw werden arme en zwakke kinderen erheen gestuurd om op het platteland op krachten te komen » vertelt professor Tim Soens (UAntwerpen). « Gedurende 800 jaar had de hoeve nog een belangrijke sociale functie, namelijk noodlijdende
Gentenaren voeden. Zeker in de 13de eeuw waren de prijzen zeer volatiel en Gentenaren hadden soms de helft van hun inkomen nodig om brood te kopen. Via hoeves zoals het Blauwhuis voorzag het Bijloke-ziekenhuis rechtstreeks in een stabiele voedselproductie voor de zusters en hun patiënten, ook in moeilijke tijden. De nabijgelegen Hospice-bossen zorgden dan weer voor hout en houtskool en dienden als een soort voedselbos. »

Professor Soens betreurt het dat de site (nog) niet beschermd is
als monument daar ze binnen haar walgrachten bijzonder interessant zou zijn voor archeologisch onderzoek.

Testboerderijen: een mooi voorbeeld uit Brussel en Wallonië

Eén van de gedroomde sociaal-ecologische invullingen voor dergelijke gemeenschapsgronden en hoeves is om er de eerste Vlaamse testboerderijen op te starten. In Wallonië bestaan dergelijke Espace-test al enige jaren, legt Gabriele Annicchiarico uit van Graines de Paysans. Deze bieden (startende) boer.inn.en de mogelijkheid om biologische teelten uit te testen, waarbij ze allerhande logistieke (proefveld, gereedschap, serre, …) en professionele ondersteuning krijgen.

De testboerderij in Anderlecht kadert in de bredere Brusselse voedselstrategie (GoodFood.Brussels) om de stadsbevolking volgens ecologische productiemethoden van gezond lokaal voedsel te voorzien via pilootprojecten zoals BoerenBruxselPaysans. « De helft van de nieuwe stedelijke boer.inn.en die nu beginnen, passeerde eerst langs test-boerderijen» vertelt Gabriele. « Vaak zijn het 30- tot 35-jarigen die een andere job zoeken die hen meer voldoening geeft. De vraag om die nieuwe droomjob eerst te kunnen uitproberen, is heel groot, mede omwille van de enorme economische uitdagingen en de moeilijke toegang tot grond. »

Voldoende voedsel voor een vervolgdebat

Als er één ding duidelijk bleek uit dit Boerenforum, dan is het wel dat deze hele kwestie voldoende voedsel bevat voor verder debat. En dat deze zaak ons allen zeer grondig aanbelangt en nauw aan het hart ligt! Het is onbegonnen werk om alle aanwezigen op het slotdebat en de punten die zij aanbrachten volledig weer te geven, maar hieronder een greep uit de vele interessante bemerkingen.

Karolien Burvenich (Wervel) stelt de vraag centraal of publieke gronden van het OCMW niet ingezet kunnen worden om de doelgroep van het OCMW van gezonde voeding te voorzien? Zoals ook historisch bedoeld was.
Verschillende deelnemers, waaronder boer Wouter van bioboerderij Goedinge, wijzen erop dat het heel belangrijk is dat de zorg die op boerderijen plaatsvindt, goed omkaderd wordt. En dat er middelen voor voorzien moeten worden. Psychosociale begeleiding kost veel tijd (zeker voor boer.inn.en), en die moet dan ook vergoed worden. Ook de vergoeding van boer.inn.en voor ecosysteemdiensten wordt geopperd.

Hans Vandermaelen (De Hongerige Stad) wijst erop dat het OCMW nog ongeveer 1800 hectare landbouwgrond bezit, waarvan de hoofdmoot verpacht wordt. Slechts 60 hectare is pachtvrij. « Laat ons het debat niet opsluiten in deze 60 ha, want als gronden vrijkomen is het eigenlijk al te laat. Nu wordt er vaak gewacht totdat de pacht is afgelopen, om dan nieuwe projecten te starten. Dan is de boerenkennis weg, én wordt er ook vaak verkocht. Hoe gaan we om met de gronden die momenteel gepacht worden, waarvan het leeuwendeel door gangbare boeren (vaak melkveebedrijven)? Hoe gaan we in gesprek met deze boeren? Vaak ligt nu de focus op tuinbouw. Maar akkerbouw en veeteelt is cruciaal voor een agro-ecologisch landbouwsysteem. We moeten nu de relaties met die gangbare boeren koesteren. De gemiddelde leeftijd van boeren is nu ongeveer 60 jaar. Binnen dit en 10 jaar zal er heel veel grond vrijkomen. Laat ons proberen om samen met die boeren tot een gedeeld standpunt te komen over wat er moet gebeuren met het patrimonium. »

Ook voor Wim Moyaert (Boerenforum) is het belangrijk gangbare boeren over de streep te trekken: « Het water staat hen immers aan de lippen. De drempel om te veranderen, is daardoor gigantisch. »

Als het over toegang tot grond gaat, komen ook De Landgenoten ter sprake. Zij leveren prachtig werk door gronden te kopen, te beheren en te verhuren aan bioboeren. Voor sommige stoppende boeren die geen overnemer vinden, is het echter heel spijtig dat De Landgenoten geen hoeves kopen, maar enkel grond. Een duidelijke nood. Hetzelfde probleem stelt zich overigens in Wallonië. Ook de Waalse zusterorganisatie Terre-en-Vue koopt momenteel enkel gronden, geen hoeves, maar daar zou naar verluidt misschien verandering in komen (naar het voorbeeld van het Franse Terre de Liens die wel hoeves kopen). Vanuit de aanwezigen kwam ook een vraag over de te volgen strategie om publieke gronden te vrijwaren. « Soms probeert De Landgenoten publieke grond te kopen. Is dat nodig? Want deze gronden zijn al publiek. Is het geen betere piste om deze gronden in publieke handen te houden en ervoor te ijveren dat deze bijdragen aan agro-ecologische voedselvoorziening? » vragen enkele aanwezigen zich af.

Actievoerder Simon Clement (Blauwhuis) wijst er tot slot nog op dat zowel de Gentse Gecoro, de woonraad en de voedselraad – allemaal formele adviesorganen van de stad - de verkoop van het publiek patrimonium in vraag stellen. « Het standpunt van de stad om op dergelijke manier financieel beleid te voeren met haar gronden is compleet kortzichtig. Wat als er geen grond meer is, geen publiek patrimonium. Zullen er dan geen sociale woningen meer nodig zijn? En in welke mate versterkt dit grondbeleid de speculatieve markt, waarvoor sociale woningen in de eerste plaats gebouwd worden? »

Voor meer achtergrondinformatie verwijst hij verder naar de aanbevelingen die De Hongerige Stad formuleerde in antwoord op het voorontwerp van de Gentse beleidsnota over het beheer en de verkoop van het OCMW-patrimonium.

Conclusie

Er is duidelijk nood aan een ander beleid en aan de gezamenlijke ontwikkeling van een langetermijnvisie op onze publieke gronden en waarvoor die gebruikt moeten worden. Publieke gronden zouden een middel kunnen zijn om verschillende belangrijke sociale en ecologische doelstellingen te verwezenlijken, waaronder voedselsoevereiniteit, voedselzekerheid voor de kwetsbaren in de samenleving, zorg en een écht duurzame en lokale landbouw (die gezonde bodems, biodiversiteit en een gezond leefmilieu centraal stelt). Laat ons deze middelen niet verkwanselen!

Bekijk ook de reportage over deze dag op AVS

Steun Boerenforum en teken de petitie “grond voor voedsel”

Verslag en foto’s door Kristel Cuvelier (FIAN Belgium)